W wyroku z 2 grudnia 2025 r., sygn. P 10/16 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytania prawne Sądu Rejonowego w Grudziądzu oraz Sądu Rejonowego w Brodnicy dotyczące wykładni art. 292 k.c. w zw. z art. 285 § 1–2 k.c. Sąd pytający powziął wątpliwość, czy przed wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego art. 305¹–305⁴ (ustawą z 30 maja 2008 r.) możliwe było nabycie przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa – w drodze zasiedzenia – służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, w sytuacji braku decyzji wydanych na podstawie historycznych przepisów wywłaszczeniowych.
Wątpliwości dotyczyły zgodności tak rozumianej praktyki z art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz oraz art. 2, art. 21 ust. 1–2, art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 2–3 Konstytucji RP.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że wykładnia umożliwiająca nabycie przez zasiedzenie – przed dniem 3 sierpnia 2008 r. – służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu jest niezgodna z Konstytucją RP. Tym samym Trybunał zakwestionował wieloletnią linię orzeczniczą sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, dopuszczającą w drodze analogii zasiedzenie „quasi-służebności przesyłu”.
Trybunał wskazał, że: instytucja służebności przesyłu nie była uregulowana w polskim systemie prawnym przed 2008 r. a skonstruowanie jej odpowiednika poprzez szeroką wykładnię art. 292 k.c. stanowiło niedopuszczalne w świetle Konstytucji tworzenie nowego ograniczenia prawa własności bez wyraźnej podstawy ustawowej.
Ograniczenia prawa własności muszą być oparte na ustawie i spełniać wymogi proporcjonalności. Nabycie służebności przesyłu w drodze zasiedzenia – bez decyzji wywłaszczeniowej, bez umowy i bez wynagrodzenia – prowadziło do istotnego i trwałego uszczuplenia prawa własności.
Dopuszczalność nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie wynikała wyłącznie z wykładni judykatury. TK podkreślił, że ingerencja w konstytucyjnie chronione prawo własności nie może wynikać z rozwoju orzecznictwa, lecz wyłącznie z aktu ustawowego.
Wskutek wydania wyroku właściciele nieruchomości mają prawo w terminie 3 miesięcy od ogłoszenia wyroku TK żądać wznowienia postępowań, które zakończyły się prawomocnie w okresie ostatnich 10 lat, jeżeli ich wynik opierał się na zakwestionowanej wykładni.
Wyrok może objąć: liczne sprawy dotyczące słupów energetycznych, gazociągów, linii telekomunikacyjnych, które zostały posadowione przed 2008 r. bez tytułu prawnego.
Wskutek wydanego wyroku właściciele nieruchomości mogą dochodzić:
- wynagrodzenia za bezumowne korzystanie,
- ustanowienia służebności przesyłu za wynagrodzeniem,
- ewentualnie – usunięcia urządzeń (w przypadkach szczególnych).
Orzeczenie TK jednoznacznie przywraca prymat zasady, że:
- ograniczenia prawa własności muszą mieć jasne i precyzyjne umocowanie ustawowe,
- nie można ich tworzyć ani rozszerzać poprzez analogię czy konstrukcje orzecznicze,
- prawo własności stanowi jedną z podstawowych gwarancji konstytucyjnych.
Wyrok zamyka okres, w którym sądy – w celu wypełnienia luki legislacyjnej sprzed 2008 r. – rozwijały konstrukcję „służebności gruntowej o treści służebności przesyłu”. TK wskazał, że działanie takie było sprzeczne z zasadą legalizmu oraz konstytucyjną ochroną właściciela nieruchomości.
Autorką tekstu jest adwokat Żaneta Ozdoba
Fotografia objęta jest wolną licencją i pochodzi z serwisu Pexels